कोरोना र गाउँ

गत वर्ष चिनको वुहान सहर बाट सुरु भएको कोरोना महामारी व्याधीले विश्वका केही देशहरु बाहेक बाकी सबै प्रभावित भए । यस व्याधी बाट लाखौं व्यक्ति संक्रमित भए भने हजारौं व्यक्तिले ज्यान गुमाए । ठूलो संख्यामा धनजनको क्षति गर्‍यो । विश्व इतिहासको ऐना नै परिवर्तन गरि दियो ।आर्थिक, सामाजिक, राजनीतिक, सांस्कृतिक, मानवीय, शैक्षिक, लगायतका थुप्रै पक्ष प्रभावित भए । भौतिक रूपमा सम्पन्न, स्वास्थ्य प्रणालीमा आफूलाई अब्बल ठान्ने देशहरु,विकासको शिखर चुम्न नजिक रहेका, उच्च बैज्ञानिक तथा प्रविधिमा प्रवीण मानिएका, सहर तथाकथित तामझाममा रामान्चित,उच्च मानव विकास कहलिएका देखि विकासोन्मुख र अति कम विकसित देशहरु यसको चपेटा बाट जोगिन असफल देखिए । मानिसको अहंकार, हुंकार, दम्भ र घमण्ड यसको अगाडि निरीह भयो । मानिसले गरेका हजारौं उपलब्धिहरुलाई यसले चुनौती दियो । मानिसको सामर्थ्य डगमगाउन पुग्यो । आफ्नो उपलब्धिमा गौरव गर्ने मानिस यसको अगाडि मरनच्वासे देखियो । ज्ञान मर्छ हासी हासी विज्ञान मर्छ रोइ रोइ भन्ने उक्ति साबित हुन पुग्यो । 

कोरोना महामारीको सन्त्रास जताततै फैलियो । दिनरात व्यस्त रहने सहर बजार पूर्ण रूपमा बन्द हुन पुगे । सहरीया जीवन सामान्य बेला पनि जटिल र कष्टकर नै थियो । तर कोरोना महामारी नामक व्याधीले यसलाई बढी  नुन चुक रुपी पीडा थप्ने कार्य गर्‍यो । व्यापार व्यवसाय ठप्प भयो । रोजगारी खोसिदै वा कटौती हुँदै गयो । गरिबी बढदै गयो । महङ्गाइमा बढोत्तरी हुँदै गयो । आयका सबै बाटाहरु बन्द भए । निर्माण कार्य रोकिए । यातायातका साधन सडकमा गुडेन्न । हवाई सेवा पूर्ण रुपमा बन्द भयो । उद्योग, पर्यटन, होटल लगायतका सेवामूलक र उत्पादन जन्य सबै क्षेत्रहरू बन्द भए । आकाशको चरा र समुद्रको माछा जस्तै स्वतन्त्र हुन चाहने मानिस आफूलाई चार भित्ता भित्र सीमित राख्न पुग्यो । अर्थतन्त्र गतिशील हुन सकेन । उत्पादन गर्ने कुनै स्थान बाकी बचेको थिएन । जताततै माथी हेर्दा टोपी खस्ने गगन चुम्बी भवनहरु मात्रै थिए । सहर सबै किसिमको मिश्रित बसोबास रहेको थियो । दैनिक श्रम गरेर जीविकोपार्जन गर्ने देखि धनिमानी कहलिएका पनि बस्थे । सडकको पेटीमा आफ्नो आश्रयस्थल भएका देखि अर्बौं सम्पत्तिका मालिक पनि यसै सहर भित्र बस्थे । यो एक किसिमको बहु पुष्प रुपी माला जस्तै थियो । जसै जसै कोरोना महामारी विस्तार हुँदै गयो सहरिया जीवनशैली कष्टकर हुँदै जान थाल्यो । मानिस सहरिया बसाईमा पुनर्विचार गर्न थाल्यो । विकल्प खोज्न थाल्यो । यसका बारेमा सोच्न थाल्यो । कहानीले नयाँ बाटो तय गर्‍यो ।
कोरोना महामारी बाट एकातिर ज्यानको रक्षा गर्नु थियो भने अर्कोतिर जीविकोपार्जन दिनदिनै असहज हुँदै गैइरहेको अवस्था थियो । सहरीया जीवनशैली द्धारा आर्जित भएका आम मानिस आफ्नो जन्मे, हुर्केको र बढेको गाउँको याद गर्न थाले । सहरको त्यो अभाव, कोलाहल, उकुसमुकुस, प्रदुषण, क्राउड, भिडभाड र अधुरा सपनाहरुको अप्राप्ती लगायतका अनगिन्ती समस्याहरु बाट मुक्त हुन चाहन्थ्यो भने अर्कोतिर त्यसको विकल्प आफ्नै गाउँ सम्झी रहन्थ्यो । सहरको त्यो रमझमले उ गाउँ नै बिर्सेला जस्तो भाको थियो । यस कोरोना महामारीको व्याधीले त्यो ताजा स्मरण गराइ दियो ।स्वाभाविक रुपमा गाउँ  गाउँ नै थियो । पर्याप्त अवसर थिएन्न । सेवा सुविधाको अभाव थियो । विकास भएको थिएन । अविकसित स्थानको नामले परिचीत थियो । तर पनि गाउँको आफ्नै मौलिक पहिचान र सुन्दरता थियो । प्रशस्त जङ्गल र कृषि क्षेत्र भएको हुनाले प्रदुषण हुदैन थियो । स्वच्छ र सफा न भएपनि प्रशस्त पानी थियो । गाउँको मुख्य कृषि, पशुपालन र फलफुल खेती भएकाले प्रशस्त जमिन थियो । व्यावसायिक र आधुनिक कृषि प्रणालीको विकास भएको नभए पनि निर्वाह गर्न पुग्थ्यो । गाउँ सेवा सुविधाको कमि हुनाले खासै खर्च हुदैन थियो भए पनि एकदम न्यून हुन्थ्यो । सामाजिक निकटता थियो । सहिष्णु समाज थियो । सहयोग गर्ने चलन आजको होइन हिजै देखि स्थापित थियो । दुख कष्ट, गाह्रो साह्रो, पिरमर्कामा एकले अर्कालाई मद्धत र  सहयोग गर्ने असल व्यवहार जीवित नै थियो । समाजका आफ्नै मूल्यमान्यताहरु रहेका थिए । गाउँको जीवन सहरको तुलनामा एकहद सम्म सहज र सरल नै थियो । गाउँमा खुल्लापन र स्वतन्त्रता थियो । जीवन निरस, दुख्द थिएन । एक प्रकारको लुकेको आनन्द र खुशी थियो । गाउँ जति कुरुप भनेर छोडिएको थियो वास्तवमा त्यो सत्य थिएन । गाउँका आफ्नै खालका समस्याहरु हुदाहुदै पनि गाउँ एक प्रकारको शितलता वा छहारी दिने वर वा पिपलको बोट झै विशाल महत्त्व भएको स्थान थियो । संकटको वैशाखी गाउँ नै रहेछ । शान्तिको आश्रम र ज्ञानको केन्द्र पनि गाउँ नै रहेछ । खुशीको आधारशीला पनि गाउँ नै रहेछ । प्रेम, स्नेह र दयाको शिविर पनि गाउँ नै रहेछ । यहाँ एउटा सन्दर्भ उल्लेख गर्न चाहन्छु । युरोपको विकसित देशका रूपमा आफूलाई चिनाउन वा पहिचान दिलाउन सफल भएको देश हो इटाली । इटालीका युवाहरू ज्ञान आर्जन गर्नको लागि स्वदेशका सहर सम्म मात्रै पुगेन्न विदेशी देशहरु पनि गए । अन्ततोगत्वा आफ्नै देश फर्किनु भयो त्यसमा पनि गाउँ फर्किनु भयो । त्यहाँ पनि गाउँको कथा हाम्रो जस्तै थियो । तर गाउँ गाउँ मात्रै होइन त्यो ठूलो सम्भावना र भविष्य भएको क्षेत्र हो । यसको महत्त्व विस्तार गर्नमा योगदान गर्नुपर्छ भनी गाउँ फर्के । इटालीका युवाहरू कोरोना पूर्व नै गाउँ  गएका थिए । नेपाली मा एउटा प्रचलित उक्ति रहेको छ " माल पाएर पनि चाल नपाउनु, फोहोर भित्र मोहर लुकेको हुन्छ र सबै चिज आफू भित्रै हुन्छ तर त्यसको खोजीमा दुनियाँ चहारी रहेका हुन्छौं । " यसबाट के पुष्ठि हुन्छ भने गाउँमा समस्या छ्न तर तियी समस्याहरु भन्दा बढता अवसर र सम्भावना रहेका छन । गाउँलाई शृंगार गर्ने हो भने  बिबाह मण्डप सजिएकी कुनै अमुक दुलही भन्दा कम हुँदैन । 
गाउँको महत्त्व न चिनेर त्यसको उपेक्षा गर्नु मानवको विकृत मनोबिज्ञान थियो । गाउँमा यति धेरै अवसर छन । मानिसले किन पछ्याएन होला । अभावमा बसेर सुस्केरा हाल्नु भन्दा गाउँमा गएर गाउँको पुनर्निर्माण गर्नु जात अभावमा बसेर सुस्केरा हाल्नु भन्दा गाउँमा गएर गाउँको पुनर्निर्माण गर्नु जाति भनेर कोरोना महामारी नामक व्याधी लाई कुर्नु पर्‍यो । कोरोना महामारी पछि सबैले गाउँको चर्चा गर्न थाले । गाउँको महत्त्व माथी प्रकाश पार्न थाले । गाउँको आवश्यकता बोध गर्न थाले । गाउँ बिनाको मानव जीवन सार्थक हुदोरहेन्छ भन्न थाले । गाउँ फर्केर गाउँको वर्षौं बाझो जमिनको उपयोग गर्न खोजे । यो निकै सकारात्मक कदम र निर्णय थियो आम सहरिया वातावरण बाट गलेका मानिसहरुको लागि । गाउँमा उत्पादन बढ्न थाल्यो । पूर्ण रूपमा नभए पनि अधिकांश गाउँ आज हराभरा युक्त देखिन्छन् । गाउँको बारेमा सबैले चिन्ता चासो देखाउने र सकारात्मक सोचको विकास गर्ने हो भने आजका तियी दुरुप गाउँ कुनै दिनका स्वर्गीय आनन्द शिविर हुनेछ्न। गाउँको विकासको स्पष्ट मार्गचित्र कोर्ने, राज्यले आँखा लगाउने, गाउँका पढेलेखेका दक्ष जनशक्ति गाउँ फर्किने र गाउँमा भएको स्रोत साधनको सहि प्रयोग, उपयोग र परिचालन गर्ने हो भने गाउँको जीवनशैली सहरको भन्दा उत्तम हुनेमा दुईमत नै छैन । परिस्थिति,समय,काल र आवश्यकताले विकासको मूल  फुटाउछ भने जस्तै गाउँ सुन्दर भविष्य रहेको कुरो कोरोना महामारीले पुष्टि गरि दिएको छ । अब फेरि कोरोना महामारीले सप्रसङ्ग व्याख्या गर्नु पर्दैन होला । यसैले गाउँको महत्त्व हिजो पनि त्यतिकै थियो । आज र भोलि पनि यो भन्दा बढी हुनेमा कुनै सन्देह छैन ।
 

लेखक

श्री कुशेश्वर माध्यमिक विद्यालय 
बेथान–४, रामेछापमा कार्यरत छन् ।